Leo Smit
1900 - 1943
De volledige werkenlijst van Leo Smit is te vinden op onze website Forbidden Music Regained
Etcetera Records bracht opnieuw het complete werk van Leo Smit uit op cd. De 4-cd box is een re-release van de uitgave uit 2000. De cd-box is te bestellen door € 39,95 (incl. verzendkosten) over te maken op NL45 TRIO 0781 4311 31 o.v.v. cd-box, uw naam en adres.
Leo Smit werd geboren op 14 mei 1900 in de Amsterdamse Plantagebuurt. Hij stamde uit een welgestelde, niet-religieuze Portugees-joodse familie. Hij begon al jong met muzieklessen en schreef zijn eerste compositie op zestienjarige leeftijd. Zijn jongere zusje Nora speelde harp; haar lerares, de bekende harpiste Rosa Spier, was een vaste gast in huize Smit. Vanaf 1919 studeerde Leo Smit piano en compositie aan het Amsterdams Conservatorium, bij onder andere Sem Dresden en Bernard Zweers. In 1924 was hij de eerste student die aan dit conservatorium cum laude het einddiploma compositie behaalde. Nog in zijn studietijd, in 1922, schreef hij het orkestwerk Silhouetten, dat drie jaar later werd uitgevoerd door het Concertgebouworkest onder leiding van Cornelis Dopper. Naar aanleiding hiervan schreef de recensent van Het Volk: ‘In de gehele suite maakt de componist gebruik van de eigenaardige klankcombinaties van den negerachtigen jazzband.’
Kort na zijn afstuderen werd Smit docent harmonieleer en muziekanalyse, maar eerst moest hij in Harderwijk zijn dienstplicht vervullen. De kleine en tengere vierentwintigjarige Smit kon het tussen de grove achttienjarige jongens moeilijk uithouden. Een legerarts liet hem opnemen in het Militair Hospitaal in Utrecht, waar hij meteen werd afgekeurd. Inmiddels had hij al diverse succesvolle stukken geschreven, zoals het Voorspel voor Teirlincks ‘De Vertraagde Film’. Net als veel andere Nederlandse componisten voelde hij zich aangetrokken tot de nieuwe Franse muziek, en in 1927 vertrok hij naar Parijs, waar hij negen jaar zou blijven.
In 1930 besloot ook zijn vriend, de componist Jacques Beers, naar Parijs te gaan. Hoewel Smit zich onderdompelde in het Parijse muziekleven en genoot van de uitvoeringen van componisten als Ravel, Stravinsky, Milhaud, Honegger en Poulenc, bleven de banden met Nederland sterk. In 1929 voerde het Concertgebouworkest zijn balletmuziek Schemselnihar uit. In 1933 trouwde Smit met Engeline (Lientje) de Vries, die hem volgde naar Parijs. Leo Smit schreef drie belangrijke werken waarin de harp centraal staat: een trio, een kwintet en een Concertino, alle drie voor Rosa Spier; het Concertino werd in 1934 door haar uitgevoerd met het Concertgebouworkest onder leiding van Eduard van Beinum.
Leo Smit schreef in een neoclassicistische stijl, met een voorliefde voor de toonsoort C-groot. In verschillende werken was de jazz een inspiratiebron: jazz-achtige ritmes en harmonieën getuigen van zijn fascinatie voor deze in die tijd nieuwe muzieksoort. Smits stijl is zeer Frans, verwant aan Ravel en Debussy, maar soms ook aan Hindemith (altvioolconcert) en Stravinsky (klarinettrio). Zonnige muziek, melodieus, afwisselend, klassiek van vorm en harmonisch interessant. In de periode tot 1940 schreef hij een aantal grotere werken: het Sextuor (1932) voor vijf blazers en piano, de Symphonie in C (1936), het Concerto (1937) voor piano en blazers en het Concert (1940) voor altviool en strijkers.
Na nog een jaar in Brussel te hebben gewoond, vestigde Smit zich in 1937 weer in Amsterdam, waar hij in zijn onderhoud voorzag als privéleraar piano, theorie en compositie. Hij was bevriend met bekende musici, onder wie de mezzosopraan Jo Immink, de altviolist Juup Raphaël en de componisten Daniël Ruyneman en Karel Mengelberg. Zijn naam was in Nederland definitief gevestigd; zijn composities waren ook via de radio regelmatig te horen.
Op de Duitse invasie volgden steeds meer anti-joodse maatregelen. De situatie verergerde geleidelijk, ook voor musici. In 1941 mochten joodse musici niet meer in het openbaar optreden, later zelfs hun vak niet meer uitoefenen. Bij Leo Smit bleven de niet-joodse leerlingen geleidelijk weg. In december 1942 werden zijn vrouw Lientje en hij gedwongen te verhuizen van hun huis in de Eendrachtstraat naar de Transvaalbuurt. Ondanks de moeilijke situatie bleef hij componeren; zijn laatste compositie is de schitterende Sonate voor fluit en piano, die hij in februari 1943 voltooide.
Begin april 1943 werden Leo Smit en zijn vrouw via de Hollandse Schouwburg op transport gesteld naar doorgangskamp Westerbork. Eind april werden zij afgevoerd naar het vernietigingskamp Sobibor, waar zij direct na aankomst werden vermoord.
Eleonore Pameijer
Via www.muziekschatten.nl kunt u deze partituur virtueel doorbladeren of downloaden.
In de muziekbibliotheek van het Muziekcentrum van de Omroep bevindt zich de partituur van Smits 'Quintette' voor fluit, viool, altviool, cello en harp. Via www.muziekschatten.nl kunt u deze partituur virtueel doorbladeren of downloaden.
Selectie van werken
Silhouetten 1922 orkest
Kwintet 1928 fluit, viool, altviool, cello en harp
Symphonie in C 1934-36 orkest
Concerto 1937 piano en blazers
Trio 1938 klarinet, altviool en piano
Divertimento 1942 piano quatre-mains
Sonate 1943 fluit en piano
De volledige werkenlijst van Leo Smit is te vinden op onze website Forbidden Music Regained
Nagenoeg alle werken van Leo Smit zijn uitgegeven door Donemus en verkrijgbaar in de webshop.
'Silhouetten', de biografie van Leo Smit (2001) is de neerslag van de zoektocht van historicus en musicoloog Jurjen Vis door het leven van een van de meest begaafde Nederlandse componisten van de eerste helft van de 20-ste eeuw. Het leven van Leo Smit (1900-1943) was kort maar rijk. In deze caleidoscopische studie worden veel facetten belicht van Smits wereld. Silhouetten gaat over meer dan Leo Smit alleen en biedt veel informatie over een periode die tot dusverre in de Nederlandse muziek- en cultuurgeschiedenis weinig aandacht heeft gekregen. Jurjen Vis heeft met een mengeling van distantie en persoonlijke betrokkenheid een bijna verloren wereld tastbaar kunnen maken. Interviews met betrokkenen verlevendigen de biografie en brengen behalve Leo Smit ook zijn collega's en lotgenoten dichtbij.
Het boek is te bestellen bij de Leo Smit Stichting door € 30,- over te maken op NL45 TRIO 0781 4311 31 o.v.v. Silhouetten, uw naam en adres.