Ignace Lilien
1897 - 1964
Tijdens een concert op een van de muziekscholen in Lviv op 29 november 2006 speelde een Nederlands duo het Divertimento voor fluit en piano van Ignace Lilien. Waarschijnlijk klonk het werk voor de eerste keer in die stad. Lviv ligt nu in de Oekraïne, maar toen Ignace Lilien er in 1897 werd geboren heette het Lemberg en was het Oostenrijks, en voor 1772 was het eeuwenlang Pools. Lemberg, dat "klein Wenen" werd genoemd, was destijds een belangrijk cultureel centrum. De oude stadskern, waar Lilien heeft gelopen, is in de loop der jaren niet veel veranderd. Zelfs de actuele teksten op de muren van het voormalige joodse getto zouden wel eens hetzelfde kunnen zijn: Juden raus, Juds must die...
Lilien is van de op deze website besproken componisten ongetwijfeld de meest kosmopolitische. De uiteenlopende schrijfwijzen van zijn naam zijn veelzeggend: Ignacy, Ignaz en Ignace in combinatie met Lilien en Liliën. Zijn leven laat zich lezen als een spannend jongensboek, met als hoogtepunt een fietstocht in 1914 langs Europese musea. De avontuurlijke reiziger was toen pas zeventien jaar. Door het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog werd Den Haag het onvoorziene eindpunt van zijn reis. Lilien ging studeren in Delft en werd binnen korte tijd chemisch ingenieur. Tevens studeerde hij piano en compositie. Een dubbelleven was het gevolg: naast zijn werk als ingenieur componeerde Lilien en gaf hij concerten. Daardoor verbleef hij vaak in het buitenland. Zijn reizen naar Zuid-Amerika voegden aan zijn stijl exotische elementen toe. Maar al ver voordat hij deze reizen maakte verwerkte hij al elementen van Latijns-Amerikaanse volksmuziek in het laatste deel van zijn sonate voor viool en piano, een deel dat ook afzonderlijk werd uitgegeven als Rondo Bresilien. Deze Modern Times Sonate schreef hij overigens in 1935, toen hij enige tijd in het Boheemse Reichenberg (Liberec) woonde. In 1939 keerde hij naar Nederland terug.
De oorlogsjaren bracht Lilien in Apeldoorn door, waar hij in die periode een groot aantal Nederlandse liederen componeerde. Zo schreef hij De Ballade van Westerbork (1943), maar gelukkig wist hij zelf een verblijf in dit doorgangskamp te vermijden en overleefde hij de oorlog.
Liliens muziek werd regelmatig gespeeld, en niet door de minste musici. Zijn vriend Stefan Askenase soleerde meerdere malen in de Drie Nocturnes voor piano en orkest (o.l.v. Ernest Ansermet). Voor Liliens succesvolle opera Great Catherine schreef niemand minder dan George Bernhard Shaw het libretto. In Nederland heeft violist Willem Noske zich voor de muziek van Lilien ingezet. Zo speelde deze in 1946 in het Haagse Diligentia de première van de Tweede Sonate voor viool en piano. De Nieuwe Haagsche Courant spreekt in een recensie van een "harmonisch belangwekkende, fantastisch-bewogen compositie." Lilien schijnt Noske met deze vioolsonate eerder dat jaar nogal overvallen te hebben. Op een zondagmorgen was hij onaangekondigd met het stuk naar het huis van de violist getogen om het met hem door te spelen. Hij trof Noske nog in bed. "Ik geef u twintig minuten om u aan te kleden," kreeg deze van de componist te horen.
Zo temperamentvol als Lilien uit bovenstaande anekdote naar voren komt, beschreef ook een scribent van de Kroniek de jonge componist: "Hij is zoo daverend òn-Hollandsch, zoo alles-omverloopendjong!" Dat warmbloedige karakter komt ook tot uiting in de dikwijls exuberante schrijfwijze die Lilien in zijn ruime oeuvre bezigt. Zijn uitvoerige en vasthoudende correspondentie met uitgeverijen, theaters, concertzalen en invloedrijke personen binnen het internationale muziekleven bevestigt dit beeld.
Symbolisch lijkt in dit verband een vroeg werk voor piano, dat Lilien schreef toen hij nog maar kort in Nederland woonde, Rêve fiévreux. Op het omslag staart een angstig kijkend gezicht met verwarde haardos en holle ogen ons aan. Misschien ervoer de componist, die zich al reizend overal leek thuis te voelen en zo onvermoeibaar componeerde, het hele leven wel als zodanig: als één lange, koortsige droom, die pas eindigde met zijn overlijden in 1964, in zijn woonplaats Den Haag.
Marcel Worms
Selectie van werken
Modern Times Sonate 1935 viool en piano
Divertimento 1950 fluit en piano
Liederen ongedateerd zang en piano
Great Catherine 1932 opera
Een volledige werkenlijst van Ignace Lilien is te vinden op Forbidden Music Regained.
Bezoek ook www.ignacelilien.nl