Henriëtte Bosmans

1895 - 1952

Een aantal werken van Henriëtte Bosmans zijn uitgegeven door Donemus en verkrijgbaar in de webshop.

Doris Hochscheid (cello) en Frans van Ruth (piano) namen in hun serie 'Dutch Cello Sonatas' de Cellosonate en Trois Impressions van Henriëtte Bosmans op. De cd is te bestellen via Stichting Cellosonate.

Henriëtte Bosmans was Amsterdamse in hart en nieren, maar wie bijvoorbeeld haar Sonate (1919) voor cello en piano beluistert, weet het bij de eerste tonen: hier waart de geest van de Duitse romantiek. De componiste groeide dan ook op in die traditie. Ze bracht haar jeugdjaren door in een statig pand aan de Weteringschans, waar alles in het teken van de muziek stond. Joseph Joachim, Brahms’ favoriete violist, kwam er over de vloer. Tal van andere beroemde musici schoven aan voor het diner of musiceerden met haar vader, solocellist van het Concertgebouworkest. Hij stierf toen Henriëtte acht maanden oud was. Haar muzikale opvoeding lag derhalve in handen van haar moeder, die pianodocente aan het conservatorium was. Zij nam de educatie van haar dochter duchtig ter hand. Met groots resultaat, want Bosmans trad toen ze zeventien was al op in het Concertgebouw, onder leiding van dirigenten als Willem Mengelberg en Pierre Monteux. Eigenzinnig als ze was, ontvluchtte de jonge musicus een jaar later haar dominante moeder en betrok een eigen huis. Ze woonde samen met de celliste Frieda Belinfante, die verliefd op haar was, en leidde een bohémien-leven. Frieda’s instrument nam in die eerste bloeiperiode van Bosmans’ componeren een centrale plaats in. Ze schreef het Trio (1921) voor piano, viool en cello, en Impressions (1926) voor cello en piano. Frieda bracht het Tweede celloconcert (1923) in première. Nog steeds zijn de brede lyrische lijnen van de romantiek kenmerkend.

Daarin komt verandering na de ontmoeting met Willem Pijper, een gerespecteerd componist en criticus. De verbintenis met het verleden was Bosmans kracht, zo meende hij, maar tegelijkertijd "haar zwakte voor de toekomst." Bosmans was uitgedaagd en ging bij Pijper in de leer. Hij liet haar kennismaken met eigentijdse technieken zoals polytonaliteit en polyritmiek. Haar stijl evolueerde, werd beknopter, en vanaf dat moment werd de ritmiek feller. Het Concertino (1928) voor piano en orkest is een geslaagd voorbeeld van deze nieuwe richting. Een andere cruciale figuur in het leven van de componiste was violist Francis Koene. Met hem deelde ze begin jaren dertig het podium voor een uitvoering van Alban Bergs dodekafonische Kammerkonzert für Klavier und Geige mit dreizehn Bläsern. Het publiek was verbijsterd en verwierp de muziek. Bosmans was tot over haar over verliefd op haar duopartner. De twee verloofden zich, en Koenes spel was de inspiratie voor het Concertstuk (1934) voor viool en orkest. Hij heeft het nooit uitgevoerd, want hij overleed in 1934 als gevolg van een hersentumor. Dat stortte Bosmans in een diepe depressie. "Ik ben een beetje doodgegaan toen," vertrouwde ze haar vriend Matthijs Vermeulen toe. Jarenlang kreeg ze geen noot op papier. De oorlog verhevigde de ellende, want de nazi’s verboden haar in het openbaar op te treden. Haar werk werd uit de concertzaal verbannen. Als pianiste was ze alleen te horen tijdens kleinschalige recitals bij mensen thuis, de zogenaamde 'zwarte avonden'. Tegen het einde van de oorlog krabbelde ze op; het optimistische lied Daar komen de Canadezen (1945) is daarvan een eerste teken.

Zoals voor de oorlog de cello een sleutelrol had vervuld, zo stond nu de stem centraal. Bosmans’ muze was de Franse zangeres Noémie Perugia; zij zong in 1949 in Amsterdam, en Bosmans pikte het laatste kwartier van haar recital mee. Ze was verpletterd. Het duurde even voordat Perugia op Bosmans muzikale en amoureuze avances inging, maar uiteindelijk ontwikkelden de twee een verhouding die vergelijkbaar is met die tussen Benjamin Britten en Peter Pears. De creatieve relatie duurde echter niet lang. Bosmans schreef nog een serie geïnspireerde liederen voor haar geliefde, maar overleed in 1952 aan de gevolgen van maagkanker.

Jochem van der Heide

Selectie van werken

Sonate 1919 cello en piano
Trio 1921 piano, viool en cello
Eerste Celloconcert 1921 cello en orkest
Tweede Celloconcert 1923 cello en orkest
Trois Impressions 1926 cello en piano
Concertstuk 1929 fluit en orkest
Concertstuk 1934 viool en orkest
Daar komen de Canadezen 1945 zangstem en piano
Das macht den Menschen glücklich 1951 zangstem en piano

De complete werkenlijst van Henriëtte Bosmans is te vinden op de website Forbidden Music Regained.