Simon Gokkes

1897 - 1943

Twee werken van Sim Gokkes zijn uitgegeven door Donemus en verkrijgbaar in de webshop.

Het Nederlands Kamerkoor bracht een cd uit met verschillende psalmen van Simon Gokkes.

Bien étonnés de se trouver ensemble... Zo oprecht verbaasd zouden een aantal van de op deze website besproken componisten zich gevoeld kunnen hebben, indien ze hadden geweten dat zij omwille van hun gedeeld tragisch lot tot een heuse "groep" uitgeroepen zouden worden. De nazi’s bestempelden hen allen simpelweg als "joodse componisten". Als je naar de muziek zelf luistert, zou alleen Sim Gokkes voor dit predikaat in aanmerking zijn gekomen. Zijn composities zijn overwegend synagogaal van karakter, en daarmee is zijn joodse achtergrond onmiskenbaar in zijn oeuvre aanwezig.

Sim Gokkes kreeg op jonge leeftijd zanglessen van de operazanger Ben Geijsel, en daarna van Victor Schlesinger, cantor van de Rapenburger synagoge. Daar werden al in 1912 Sims eerste composities uitgevoerd. Ook dirigeerde Gokkes al in zijn tienerjaren diverse koren. Hij moest toen nog beginnen aan zijn conservatoriumstudie, die hij in 1919 afrondde als pianostudent van Sem Dresden. Na zijn studie was Gokkes actief als koordirigent. Hij richtte o.a. de Amsterdamsche Korenschool op, en lange tijd leidde hij het koor van de Portugese Synagoge in Amsterdam. Als dirigent onrukte hij ook een enkele opera’s van onder meer Cherubini en Cimarosa aan de vergetelheid.

In 1923 trouwde Gokkes met de pianiste Rebecca Winnik, die hem ook muzikaal terzijde stond. Met haar kreeg hij twee kinderen, en tot 1943 woonde het gezin Gokkes in de joodse buurt bij het Oosterpark in Amsterdam.

Een aanzienlijk deel van de muzikale nalatenschap van Gokkes ging door de oorlog verloren. Een aantal manuscripten is nog te vinden in het Nederlands Muziek Instituut in Den Haag. In Nederland werd zijn werk bij zijn leven regelmatig uitgevoerd, waarbij het veel lof oogstte. Gokkes’ Hebreeuwse Liederen werden door de zangeres Lotti Muskens-Sleurs met de componist zelf aan de vleugel zelfs uitgevoerd in de Salle Pleyel in Parijs.

Enige jaren geleden vond cantor Berry Mehler in de archieven van de Portugese Synagoge in Amsterdam Gokkes’ Sjire Kodesj terug. Het is een boek met synagogale melodieën, d.w.z. bestemd voor de dienst in de synagoge. Met dit werk beoogde Gokkes de traditionele joodse melodieën hun authenticiteit en puurheid terug te geven, die naar zijn idee in de loop van de tijd in de meeste bewerkingen verloren waren gegaan. De invloeden van wereldlijke muziek, zoals opera, waren volgens hem te sterk geworden. Paradoxaal genoeg koos Gokkes bij zijn herstelwerk juist voor de toepassing van technieken uit de nieuwe muziek. De beroemde chazzan Hans Blumenthal gebruikte het werk dikwijls als referentie.

Opvallend modern klinkt Kinah, een werk voor solozangstemmen, blaaskwintet en piano uit 1928, geïnspireerd op de klaagzangen van Jeremia. Met uitzondering van het eenmalig gezongen Adonaj, Ilohénoe zingen de zangers uitsluitend op de lettergreep ha, een voor die tijd beslist moderne schrijfwijze. Uit hetzelfde jaar dateert een aantal fijnzinnige liederen op Nederlandse, Hebreeuwse en Franse teksten.

Een van Gokkes' laatste werken is de <CURS Sonatine voor piano> (1939), een collage-achtig werk dat is gebaseerd op thema’s uit het Estherverhaal, dat tijdens het Poeriemfeest wordt verteld. Volgens dit verhaal kon de joodse koningin Esther haar man, de Perzische koning Achachverosh, tijdig waarschuwen dat er een massamoord op zijn joodse onderdanen werd beraamd. Een soortgelijk vernietigingsplan voor de Europese joden, duizenden jaren later, heeft, zoals bekend, niemand kunnen voorkomen. Sim Gokkes en zijn gezin overleefden de oorlog niet: in 1943 werden zij alle vier in Auschwitz om het leven gebracht.

Marcel Worms

Selectie van werken

Sonatine 1939 piano
Kinah 1928 solostemmen, blaaskwintet en piano
Liederen 1926/1928 zang en piano
Shire Kodesh 1937 mannenkoor

Een volledige werkenlijst van Simon Gokkes is te vinden op Forbidden Music Regained.