Rosy Wertheim

1888 - 1949

Verschillende werken van Rosy Wertheim zijn uitgegeven door Donemus en verkrijgbaar in de webshop.

In 2010 verscheen een dubbel-cd met kamermuziek van Rosy Wertheim door het Leo Smit Ensemble.

Muziek en sociale bewogenheid speelden een grote rol in het leven van Rosy Wertheim. Zij werd in 1888 in Amsterdam geboren als telg van een welgestelde familie; haar grootvader was de bekende bankier A.C. (Abraham) Wertheim, naar wie het Amsterdamse Wertheimpark is vernoemd. Rosy toonde al vroeg een bijzonder talent voor muziek. Na de middelbare school werd zij door haar ouders naar een kostschool in Neuilly gestuurd – niet naar de Sociale Academie, zoals zij zelf had gewild. In Neuilly kreeg ze pianoles, en ze besloot door te gaan in de muziek. Ze studeerde piano bij Ulfert Schults en compositie bij Bernard Zweers. Ook had ze les van Sem Dresden.

Tot de jaren twintig concentreerde Rosy Wertheim zich op het schrijven van liederen en koorwerken in een romantisch idioom. Van 1921 tot 1929 werkte ze als muziekdocente aan het Amsterdams Muzieklyceum en leidde een aantal vrouwen- en kinderkoren, waaronder het koor van de "Eilandkinderen", kinderen uit de arme joodse buurt in Amsterdam.

In 1929 vertrok ze voor zes maanden naar Parijs, waar ze uiteindelijk zes jaar zou blijven. Ze nam compositie- en instrumentatielessen bij Louis Aubert. Haar appartement werd een trefpunt voor kunstenaars; onder hen waren de componisten Honneger, Ibert, Milhaud en Messiaen. Met componiste Elsa Barraine sloot ze een hechte vriendschap. In het dagblad Het Volk schreef ze artikelen over het Parijse muziekleven. Haar werken uit deze periode worden gekenmerkt door een neoklassieke lichtheid en speelsheid. In harmonisch opzicht sluiten ze aan bij het impressionistische Franse idioom. In 1935 vertrok Rosy Wertheim voor een jaar naar Wenen, waar ze contrapunt studeerde bij Prof. Karl Weigl. In 1936 reisde ze naar de Verenigde Staten, waar ze een aantal lezingen gaf. Haar Strijkkwartet, het Divertimento voor kamerorkest en een aantal van haar pianowerken werden uitgevoerd tijdens een concert van het "Composers Forum Laboratory".

Naar aanleiding van de gespannen situatie in Europa keerde ze in 1937 terug naar Amsterdam. In die periode, maar ook nog na het uitbreken van de oorlog, componeerde ze veel. Haar muziek uit de jaren dertig kenmerkt zich door een lichte, impressionistische, levendige toets. In 1940 werd haar Pianoconcert uitgevoerd door het Residentie Orkest onder leiding van Willem van Otterloo.

Na de inval van de Duitsers organiseerde Wertheim huisconcerten, in de kelder. Tijdens deze bijeenkomsten werd aandacht besteed aan moderne muziek, vooral aan het werk van joodse componisten, die niet meer gespeeld mochten worden. In de tweede helft van 1942 dook zij onder, op wisselende adressen, onder andere in Het Gooi en in Amstelveen. Hoewel zij zichzelf en haar onderduikfamilies met ondoordachte uitstapjes enkele malen in groot gevaar bracht, overleefde Wertheim de oorlog; een groot deel van haar familie kwam echter om. Na de oorlog werd zij docente aan de muziekschool in Laren, maar haar gezondheid ging snel achteruit. Jaren achtereen was zij aan bed gekluisterd. Met een bewonderenswaardige vitaliteit probeerde zij op de hoogte te blijven van alle culturele gebeurtenissen, vooral op muziekgebied. Toen zij in 1949 op eenenzestigjarige leeftijd overleed, stelde Max Vreedenburg in het NIW vast, dat men in Nederland veel te indolent stond tegenover haar werk. Haar oeuvre van ruim negentig werken bevat veel liederen en kamermuziek; het meeste is ongedateerd.

Rosy Wertheim schreef bijzonder lyrische muziek. Zij was begaafd met een zeer rijk en geschakeerd gevoel voor harmonie. Aanvankelijk gericht op de laatromantiek, flirtte zij enige tijd met octotoniek, gedurende de twintiger jaren heel populair bij Nederlandse componisten, en ook te horen in de composities van bijvoorbeeld <LINK:componisten.php?DOC_INST=13 Sem Dresden> en <LINK:componisten.php?DOC_INST=1 Leo Smit.> Op haar latere werken was de periode in Frankrijk duidelijk van invloed; zij was zich meer op het Franse impressionisme gaan richten. Haar composities zijn nooit eenvoudig of eenduidig. Rosy Wertheim schreef gelaagde muziek, zocht diepte, op een manier die enigszins aan Brahms doet denken. Geen gebaren maar grote gestes. Zelfs in haar eenvoudigste liederen toont Wertheim een complexe gelaagdheid.

Eleonore Pameijer

Selectie van werken

Trois Morceaux 1939 fluit en piano
Trois Chansons 1939 sopraan, fluit en harp/piano
Sonate ca. 1921 cello
Concerto per pianoforte e orchestra (ongedateerd)
Divertimento ongedateerd kamerorkest
Six Morceaux ongedateerd piano
Quatuor à cordes ongedateerd strijkkwartet

Een volledige werkenlijst van Rosy Wertheim is te vinden op Forbidden Music Regained.